تعریف «مردم» از زبان یارقلی

چند روز پیش در جلسه‌ای که با حضور رئیس ارشاد کاشان و کارشناس اداره داشتم صحبت‌های زیادی مطرح شد. از جمله جناب کارشناس توصیه‌ای داشتند. ایشان فرمودند: «تا زمانی که شما و دوستانتان در نشریه ژست‌های روشنفکری به خود بگیرید و این ذهنیت را داشته باشید که مردم نمی‌فهمند و فقط شما می‌فهمید. کارتان همین است که هست و پیشرفتی بر آن نمی‌بینم.» 

دیروز در هوای خوب برزک فرصتی پیش آمد تا مطالعه‌ای داشته باشم. کتاب گفتار خوش یارقلی که از دوستی عزیز به دستم رسیده بود، انتخاب این فرصت طلایی بود. این کتاب از مرحوم محلاتی است. که در مقدمه از فضل ایشان بسیار آمده است. کتاب گفتگویی است بین مذاهب و دیانت‌های مختلف که به قلم مرحوم محلاتی به نگارش درآمده است. 

بی‌مناسبت ندیدم تعریف مردم را از زبان یارقلی در این پست بیاورم: 

... اگر جسارت نباشد تعجب از شماست که با وجودی که این قدرها جوان نیستی هنوز به فلسفه حال مردم برنخوردی و خیال می‌کنی مردم فی‌الحقیقه انسانند و از آنها توقع انسانیت تامه کامله داری. آقا این حال مردم سطحی صوری است ولی مردمان رسیده‌ی سنجیده‌ی کارآگاه پیش آنها واضح و هویداست که سواد اعظم و این جمهور خلق که می‌بینی زیاده بر حیوان مستقیم‌القامه چیز دیگر نیستند فقط حس و شعور آنها در ترتیب امور زندگی از حیوانات غیر مستقیم بیشتر است از این جهت است که در جلسات منافع و دفع مضار معیشت خود مقدماتی مرتب می‌کنند که حس حیوان وفا به آنها نمی‌کند. لکن از قوه‌ی عاقله که کار آن رسیدگی به هر چیز است از روی معرفت صحیح و بصیرت تامه و این که هرچیزی را به موازین صحیحه‌ی تامه موازنه کنند اگر مطابق این موازین دیدند قبول کنند و اگر نه اسقاطش نمایند پس هزار یک از مردم از این قوه بی‌خبرند. 

در بعضی از کلمات شخص دوم اسلام علی بن ابی طالب که عقول عقلای بزرگ عالم ولو که در تحت هیچ مذهبی نباشند از کمال حکمت او درحیرتند درباره‌ی این جور مردم بدین عبارت می‌فرماید: (همج رعاع اتباع کل ناعق یمیلون مع کل ریح) هیچ حکیم کاملی بهتر از این نتواند در حق این مردم عباراتی ادا کند، همج عبارت از پشه‌های ریزه است که به چشم و روی گوسفند و الاغ می‌نشینند و به فضولات و رطوبات آنها تغذیه می‌کنند، و رعاع مردمان پستند و ناعق صوت شبان است که عقب گوسفند بلند می‌کنند، و حاصل مفاد کلام این است که مردم از پستی چون پشه‌هائی باشند که بر روی الاغ و گوسفند و چشم آنها بنشینند و غیر از خوردن فضولات آنها همتی ندارند. به هر بادی متحرک و به هر صوتی چون گوسفند تابع شوند.